ជាទូទៅ គូស្វាមីភរិយាដែលបានរៀបការតាមប្រពៃណី និងបានចុះសំបុត្រអាពាហ៍ពិពាហ៍ត្រឹមត្រូវ កាលបើមានករណីលែងគ្នា គឺតែងតែធ្វើឡើងតាមរយៈការប្ដឹងទៅតុលាការ ដើម្បីចែកទ្រព្យសម្បតិ្តរួម ឬមួយប្ដឹងទាមទារសិទ្ធិគ្រប់គ្រងលើកូនជាដើម។ ចុះបើក្នុងករណីប្ដីប្រពន្ធដែលមិនបានរៀបការ តែមានកូនជាមួយគ្នា ប្រសិនបើពួកគាត់ចែកផ្លូវគ្នាវិញ តើអាចប្ដឹងទាមទារកូននៅតុលាការបានដែរឬទេ? ជុំវិញចម្ងល់នេះភ្នំពេញ-ប៉ុស្ដិ៍បានសុំការពន្យល់ពីលោកមេធាវីតាំង ហេងហុក ជាប្រធានការិយាល័យមេធាវីរុងរឿង ដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅផ្ទះលេខ ១៤ អឹន ផ្លូវបេតុង ភូមិដំណាក់ សង្កាត់គោកឃា្លង ខណ្ឌសែនសុខ រាជធានីភ្នំពេញ តាមរយៈសំណួរដូចខាងក្រោម ៖
ឧបមាថា លោក (ក) បានរួមរស់ជាមួយនារីម្នាក់ជាប្តីប្រពន្ធ តែមិនបានរៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍តាមផ្លូវច្បាប់ទេ ហើយរហូតមានកូនជាមួយគ្នាម្នាក់ទៀតផង។ ក្រោយមកលោក (ក) បានលែងលះគ្នាជាមួយប្រពន្ធរបស់គាត់ ប៉ុន្តែស្ត្រីជាប្រពន្ធទាមទារយកកូន តែលោក (ក) មិនឱ្យ។ តើបែបនេះអាចប្តឹងទៅតុលាការបានទេ ព្រោះពួកគេមិនបានរៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍តាមផ្លូវច្បាប់ផងនោះ?
ការរួមសមគ្គសង្វាសជាប្តីប្រពន្ធ បើទោះបីជាបានរៀបការតាមប្រពៃណីក៏ដោយ ប្រសិនបើមិនបានចុះសំបុត្រអាពាហ៍ពិពាហ៍ ច្បាប់មិនបានទទួលស្គាល់បុគ្គលនោះថាជាសហព័ទ្ធ (ប្តី-ប្រពន្ធស្របច្បាប់)ទេ ។ ប៉ុន្តែស្ថានភាពនៃការរស់នៅដូចជាប្តីប្រពន្ធបែបនេះច្បាប់កំណត់ថាជាការរស់នៅបែបអនីតិសង្វាស។ នៅក្នុងនីតិវិធីនៃការប្តឹងទៅតុលាការ ដើម្បីបែងចែកកូនបានទៅខាងឪពុក ឬម្តាយនោះ គឺអាចធ្វើទ្បើងតាមរយៈការពិភាក្សារវាងឪពុក និងម្តាយ ឬតាមអំណាចឆន្ទានុសិទ្ធិរបស់តុលាការ។
យោងតាមមាត្រា ១០៣៧ កថាខណ្ឌ ១ និងកថាខណ្ឌ ៣ នៃក្រមរដ្ឋប្បវេណី ចែងថា ៖ បើឪពុកម្តាយលែងលះគ្នាត្រូវកំណត់យកឪពុក ឬម្តាយណាម្ខាង ជាអ្នកមានអំណាចមេបា តាមការពិភាក្សារបស់ឪពុកម្តាយ។ បើការពិភាក្សានៃកថាខណ្ឌទី ១ ឬកថាខណ្ឌទី ២ ខាងលើនេះពុំបានសម្រេច ឬពុំអាចពិភាក្សាបានទេ តុលាការត្រូវកំណត់អ្នកមានអំណាចមេបា ដោយពិចារណាទៅលើផលប្រយោជន៍របស់កូននោះ។
បើទោះបីជាបុរស និងស្ត្រីរួមរស់នៅជាមួយគ្នាក្នុងនាមជាអនីតិសង្វាស ក៏ច្បាប់នៅតែការពារពាក់ព័ន្ធនឹងការកំណត់អំណាចមេបាលើកូន និងអាចយកក្រមរដ្ឋប្បវេណីមកធ្វើជាមូលដ្ឋានក្នុងការពិចារណាផងដែរ។ ប៉ុន្តែបញ្ហានៅត្រង់ថា ករណីមានវិវាទទៅលើការកំណត់អំណាចមេបា គឺតុលាការមានឆន្ទានុសិទ្ធិសម្រេចកំណត់យកឪពុក ឬម្តាយជាអ្នកមានអំណាចមេបា ដោយផ្អែកលើផលប្រយោជន៍ក្មេងថា តើស្ត្រីជាម្តាយនោះមានមុខរបរច្បាស់លាស់ លំនៅ និងក្តីស្រទ្បាញ់ចំពោះក្មេងកម្រិតណា។ ប្រសិនបើតុលាការយល់ឃើញថា ម្តាយល្អជាងឪពុកគឺតុលាការអាចសម្រេចកំណត់ម្តាយជាអ្នកមានអំណាចមេបាលើកូន។
ករណីនេះដែរ ប្រសិនបើពួកគេសុំច្បាប់ធ្វើលិខិតអាពាហ៍ពិពាហ៍បន្ទាប់ពីមានកូនជាមួយគ្នា ដើម្បីឱ្យស្របតាមច្បាប់សង្គមតើបានទេ?<៊strong>
តាមការពិនិត្យទៅលើបរិបទសង្គមជាក់ស្តែងឃើញថា មូលហេតុដែលនាំឱ្យគូស្រករមិនបានធ្វើការចុះសំបុត្រអាពាហ៍ពិពាហ៍អាចមកពីភាគីនៃអនីតិសង្វាសជាអនីតិជន ភាគីខ្វះការយល់ដឹង និងការអប់រំផ្នែកច្បាប់ ភាគីអនីតិសង្វាសគិតថា នីតិវិធីរៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍តាមផ្លូវច្បាប់មានលក្ខណៈស្មុគស្មាញ ចំណាយពេលវេលា និងចំណាយថវិកាច្រើន ហើយផ្នត់គំនិតប្រជាពលរដ្ឋមួយចំនួនយល់ថា ការរៀបការតាមប្រពៃណីមានសារៈសំខាន់ជាង។
យោងតាមមាត្រា ៩៥៥ នៃក្រមរដ្ឋប្បវេណីចែងថា អាពាហ៍ពិពាហ៍នឹងមានអានុភាពដោយការដាក់ពាក្យសុំរៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍ ការជូនដំណឹងជាសាធារណៈការចុះកិច្ចសន្យាអាពាហ៍ពិពាហ៍ និងការចុះបញ្ជីនៅចំពោះមុខមន្ត្រីអត្រានុកូលដ្ឋាន។ ការដាក់ពាក្យសុំរៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍ ការជូនដំណឹងជាសាធារណៈ ការចុះកិច្ចសន្យាអាពាហ៍ពិពាហ៍ និងការចុះបញ្ជីអាពាហ៍ពិពាហ៍ ដែលបានកំណត់នៅក្នុងកថាខណ្ឌទី ១ ខាងលើនេះ ត្រូវធ្វើដោយផ្អែកតាមនីតិវិធីដែលបានកំណត់នៅក្នុងបទប្បញ្ញត្តិស្តីពីការចុះបញ្ជីអត្រានុកូលដ្ឋាន។
ក្នុងករណីនេះ ខ្ញុំយល់ឃើញថា គោលការណ៍ច្បាប់មិនបានហាមឃាត់គូស្រករដែលជាអនីតិសង្វាស មិនឱ្យចុះសំបុត្រអាពាហ៍ពិពាហ៍ស្របច្បាប់នៅពេលដែលពួកគេមានកូនមុនពេលចុះសំបុត្រអាពាហ៍ពិពាហ៍នោះទេ ពោលគឺការចុះសំបុត្រអាពាហ៍ពិពាហ៍នេះអាចធ្វើទ្បើងមុន ឬក្រោយការរៀបការតាមប្រពៃណីក៏បាន ឬមានកូនរួចហើយក៏អាចចុះសំបុត្រអាពាហ៍ពិពាហ៍បានដែរ។
ប៉ុន្តែការចុះសំបុត្រអាពាហ៍ពិពាហ៍នេះត្រូវធ្វើឡើងដោយគោរពតាមឆន្ទៈរបស់គូភាគី និងនីតិវិធីរៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍ដូចបានបញ្ជាក់ខាងលើ។ ជាពិសេសពាក់ព័ន្ធនឹងការធ្វើការផ្សព្វផ្សាយអំពីការជូនដំណឹងជាសាធារណៈនៅលំនៅឋានរបស់គូភាគី នៅសាលាឃុំ ឬសង្កាត់ ដែលជាទីស្នាក់ការរបស់មន្ត្រីអត្រានុកូលដ្ឋានក្នុងរយៈពេល ១០ ថ្ងៃ ដើម្បីឱ្យជនដែលមានផលប្រយោជន៍ពាក់ព័ន្ធអាចធ្វើការតវ៉ា។ បន្ទាប់មក គូភាគីអាចធ្វើការចុះសំបុត្រអាពាហ៍ពិពាហ៍នៅលំនៅឋានខាងស្រី ដោយមានសាក្សី ២ រូប ដឹងឮអំពីការចុះកិច្ចសន្យាអាពាហ៍ពិពាហ៍។ កិច្ចសន្យានេះនឹងបង្កើតអានុភាពគតិយុត្ត ដោយប្តូរឋានៈរបស់គូភាគីពី «អនីតិសង្វាសជន» មកជា «សហព័ទ្ធ ឬប្តីប្រពន្ធស្របច្បាប់»។
ឧបមាថាលោក (ក) ដដែលបានរៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍តាមផ្លូវច្បាប់ជាមួយគ្នាហើយតែប្រពន្ធរបស់គាត់ទាមទារយកកូនម្នាក់នោះមកចិញ្ចឹម តើច្បាប់នឹងដោះស្រាយបែបណាដែរ?
ដូចបានបញ្ជាក់នៅក្នុងសំណួរទី ១ រួចហើយ ការសម្រេចអំពីអ្នកមានសិទ្ធិអំណាចមេបានេះ គឺអាចធ្វើទ្បើងតាមការព្រមព្រៀងគ្នារបស់ឪពុក និងម្តាយថាតើអ្នកណាជាអ្នកចិញ្ចឹមបីបាច់ថែរក្សាកូន។ ផ្ទុយទៅវិញ ប្រសិនបើពុំមានការព្រមព្រៀងគ្នានោះទេ គឺតុលាការនឹងធ្វើការសម្រេចសេចក្តីដោយផ្តល់ទៅឱ្យភាគីម្ខាងណាមួយនូវសិទ្ធិអំណាចមេបានេះ ដោយផ្អែកលើផលប្រយោជន៍របស់កូន ពោលគឺស្ថានភាពជីវភាពរស់នៅ លំនៅច្បាស់លាស់ មុខរបរ ការទំនុកបម្រុងអប់រំកូន និងការផ្តល់អាហារូបត្ថម្ភ ដើម្បីពិចារណាសម្រេចកំណត់ឪពុក ឬ ម្តាយជាអ្នកមានអំណាចមេបាលើកូន៕