ទង់ជាតិអាស៊ាន និងទង់ជាតិបណ្តាប្រទេសសមាជិកអាស៊ាននៅវិមានសន្តិភាពពីខែសីហា។ ហេង ជីវ័ន
ភ្នំពេញៈ បច្ចុប្បន្នសមាគមប្រជាជាតិអាស៊ីអាគ្នេយ៍ ហៅកាត់ថា អាស៊ាន (ASEAN) ជាអង្គការតំបន់ ដែលគ្របដណ្តប់ភាគអាគ្នេយ៍នៃទ្វីបអាស៊ី មានសមាជិកនៃបណ្តាប្រទេសនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍ចំនួន ១០ ប្រទេសហើយក្លាយជា អង្គការតំបន់ដែលមានសក្ដានុពលសេដ្ឋកិច្ច និងឈានទៅមានសក្តានុពលនយោបាយនាពេលខាងមុខ។
អាស៊ានត្រូវបានបង្កើតឡើងនៅថ្ងៃទី៨ ខែសីហា ឆ្នាំ ១៩៦៧ ដែលគ្រានោះមានប្រទេសជាសមាជិកប្រមាណតែ ៥ ប៉ុណ្ណោះ រួមមាន សិង្ហបុរី ថៃ ម៉ាឡេស៊ី ហ្វីលីពីន និងឥណ្ឌូនេស៊ី។
តំណាងនៃប្រទេសទាំង៥ នេះ ជួបប្រជុំគ្នានៅសាលធំក្នុងអគារក្រសួងការបរទេស នាទីក្រុងបាងកក ប្រទេសថៃ ហើយបានចុះហត្ថលេខាលើឯកសារមួយ។ តាមរយៈឯកសារនោះសមាគមប្រជាជាតិអាស៊ីអាគ្នេយ៍ (អាស៊ាន) ត្រូវបានបង្កើតឡើង។ ឯកសារដែលបានចុះហត្ថលេខាត្រូវបាន គេហៅថា សេចក្តីប្រកាសអាស៊ាន ដែលជាឯកសារខ្លីប្រើពាក្យជាធម្មតាមានតែ ៥ មាត្រាប៉ុណ្ណោះ។ ប្រកាសបង្កើតសមាគម ១ សម្រាប់កិច្ចសហប្រតិបត្តិការក្នុងតំបន់ក្នុងចំណោមប្រទេសនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍ដែលគេហៅថា សមាគមប្រជាជាតិអាស៊ីអាគ្នេយ៍ (អាស៊ាន) និងបានដាក់ចេញនូវគោលដៅ និងគោលបំណងរបស់សមាគមនោះយ៉ាងច្បាស់លាស់។
ជាប្រវត្តិសាស្ត្រ អង្គការតំបន់មួយនេះ បង្កើតឡើងក្នុងគោលដៅ និងគោលបំណងរួម ដើម្បីជំរុញឱ្យបាននូវសន្តិភាព ស្ថិរភាព កំណើនសេដ្ឋកិច្ច រួមទាំងកិច្ចអភិវឌ្ឍន៍សង្គមវប្បធម៌ ក្នុងតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍តាមរយៈការគោរពយុត្តិធម៌ និងនីតិរដ្ឋរួមទាំងការប្រកាន់ខ្ជាប់នូវគោលការណ៍នៃធម្មនុញ្ញអង្គការសហប្រជាជាតិ នៅគ្រាសម័យសង្គ្រាមត្រជាក់នោះ។ បើនិយាយឱ្យស្រួលស្តាប់ដំបូងឡើយអាស៊ានបង្កើតឡើងដើម្បីទប់ទល់ការកើនឡើងនៃឥទ្ធិពលកុម្មុយនីស្ត ប៉ុណ្ណោះ។
ក្រោយមកទៀត រាប់ចាប់ពីឆ្នាំ ១៩៨៤ មក បណ្តាប្រទេស ៥ ផ្សេងទៀតក្នុងតំបន់បានសម្លឹងឃើញពីការរួមបញ្ចូលគ្នាជាមួយអាស៊ាន រួមមាន ប្រ៊ុយណេ វៀតណាម ឡាវ មីយ៉ាន់ម៉ា និងកម្ពុជា ជាសមាជិកកូនពៅចុងក្រោយគេ។
ជុំវិញដំណើរការនៃការបង្កើតនិងដំណើរការរបស់អង្គការអាស៊ាន លោកគិន ភា ប្រធានវិទ្យាស្ថានទំនាក់ទំនងអន្តរជាតិនៃរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា បញ្ជាក់ថា ដើមឡើយអង្គការតំបន់នេះបង្កើតឡើងក្នុងគោលដៅទប់ទល់ឥទ្ធិពលកុម្មុយនីស្តនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍ប៉ុណ្ណោះដែលប្រទេស៥ ជាស្ថាបនិកអាស៊ាននោះ សុទ្ធសឹងជាប្រទេសមិនប្រកាន់លទ្ធិកុម្មុយនីស្ត ក្នុងគ្រាមានការប្រជែងឥទ្ធិពលមនោគមន៍វិជ្ជារបស់លោកសេរី និងកុម្មុយនីស្ត ដ៏ខ្លាំងក្លានៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍។
ប៉ុន្តែជារួម ការបង្កើតអាស៊ានគឺក្នុងគោលដៅដើម្បីសន្តិសុខ ស្ថិរភាព និងវិបុលភាព នៅក្នុងតំបន់។ លោកគិន ភា សង្កត់ធ្ងន់ថា តំបន់នេះ មានបញ្ហាផ្ទៃក្នុងជាច្រើនដែលមានដូចជា អាស៊ានមានគម្លាតលើវិស័យសេដ្ឋកិច្ចនិងវិស័យអប់រំ ជាកង្វះខាតមួយរបស់អាស៊ានដែលធនធានសេដ្ឋកិច្ច និងធនធានមនុស្សមិនស្មើភាពគ្នា កង្វះខាតនៃការផ្លាស់ប្តូរព័ត៌មាន និងសន្តិសុខដល់គ្នាទៅវិញទៅមកពីសំណាក់រដ្ឋជាសមាជិកអាស៊ានដែលមាននិន្នាការនិយមចិន និងនិយមសហរដ្ឋអាមេរិក ហើយអាស៊ានមានប្រព័ន្ធនយោបាយដឹកនាំប្រទេសខុសៗគ្នាច្រើន និងចុងក្រោយ រដ្ឋជាសមាជិកភាគច្រើន នៅមានជម្លោះដែនអធិបតេយ្យភាព បូរណភាពទឹកដីនឹងគ្នា ពោលគឺជម្លោះព្រំដែនកើតឡើងឥតស្រាកស្រាន្ត។
លោកបញ្ជាក់ថា៖ «សម្រាប់បញ្ហាធំៗ ដែលបន្តប្រទាំងប្រទើសអាស៊ាននោះ រួមមានបញ្ហាសមុទ្រចិនខាងត្បូង បញ្ហាប្រកួតប្រជែងភូមិសាស្ត្រនយោបាយរបស់មហាអំណាចគឺចិន និងសហរដ្ឋអាមេរិក។ បញ្ហាអស់ទាំងនេះហើយដែលបង្កឱ្យអាស៊ានមានការលំបាក ជួបបញ្ហាប្រឈមច្រើនដែលអាចប៉ះពាល់ដល់មជ្ឈភាព និងសាមគ្គីភាពរបស់អាស៊ានផងដែរ»។
អ្នកជំនាញទំនាក់ទំនងអន្តរជាតិរូបនេះ បញ្ជាក់ថា អង្គការអាស៊ានជាច្រកការទូតដ៏សំខាន់សម្រាប់បណ្តារដ្ឋជាសមាជិក មិនថា រដ្ឋតូច ឬធំឡើយ ដែលញ៉ាំងឱ្យសមាជិកទាំង ១០ មានសិទ្ធិស្មើភាពគ្នាក្នុងការសម្រេចកិច្ចការក្នុងតំបន់ និងពិភពលោកក្នុងនាមជាអង្គការតំបន់។ លើសពីនេះ អាស៊ានក្នុងពេលថ្មីៗនេះ បានក្លាយជាច្រកសេដ្ឋកិច្ចដ៏សំខាន់សម្រាប់រដ្ឋជាសមាជិកចំពោះកិច្ចព្រមព្រៀងពាណិជ្ជកម្មនានា ជាពិសេសកិច្ចព្រមព្រៀងភាពជាដៃគូសេដ្ឋកិច្ចគ្រប់ជ្រុងជ្រោយនិងតំបន់ (RCEP) ដ៏ធំចុងក្រោយគេនេះ។ បន្ថែមពីនេះអង្គការតំបន់មួយនេះ មានយន្តការជជែក និងសន្ទនាជាច្រើនទាំងក្នុងតំបន់ និងពិភពលោក ដើម្បីធានាស្ថិរភាព និងសន្តិសុខក្នុងតំបន់ និងសកល។
លោក គិន ភា សង្កត់ធ្ងន់ថា៖ «តាមរយៈយន្តការ និងការរៀបចំរបស់អង្គការអាស៊ាននេះ វាបានធ្វើឱ្យតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍មានសារៈសំខាន់នៅក្នុងក្រសែភ្នែកប្រទេសមហាអំណាច ដែលនៅពេលដែលគេនិយាយពីតំបន់អាស៊ីប៉ាស៊ីហ្វិក ពីឥណ្ឌូ-ប៉ាស៊ីហ្វិក អាស៊ាន ឬអាស៊ីអាគ្នេយ៍របស់យើង វាក្លាយទៅជាមជ្ឈមណ្ឌលដ៏សំខាន់ដែលគេមិនអាចមើលរំលងបាន»។
ជាមួយគ្នានេះ លោកយង់ ពៅ អគ្គលេខាធិការនៃរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា យល់ថា ដំណើរការនៃការបង្កើតអង្គការ តំបន់អាស៊ាននេះ ឆ្លងកាត់ដំណាក់កាលចំនួន២ គឺទី ១ ដំណាក់កាលសង្គ្រាមត្រជាក់ និងទី ២ គឺដំណាក់កាលសកលភាវូបនីកម្ម។
នៅដំណាក់កាលទី១ អាស៊ានមានតែ ៥ ប្រទេសហើយដែលនៅមាននិន្នាការរើសអើងប្រទេសដទៃ ដែលមានរបបនយោបាយផ្ទុយពីខ្លួន ខណៈស្ថានការណ៍ប្រកួតប្រជែងរវាងលោកសេរី និងលោកកុម្មុយនីស្ត ទោះស្ថិតក្នុងភូមិសាស្ត្រដូចគ្នាក្តី។ នៅដំណាក់កាលទី២ វិញ ក្នុងលម្ហសកលភាវូបនីយនីស្ត អាស៊ានបើកចំហទទួលយកប្រទេសក្នុងភូមិសាស្ត្រដូចគ្នាជាសមាជិកដែលក្លាយជាសមាជិកចំនួន១០ ក្នុងឆ្នាំ ១៩៩៩។ សម្រាប់លោកយង់ ពៅ ដែលជាអ្នកជំនាញភូមិសាស្ត្រនយោបាយ បញ្ជាក់ថា ទោះបីជាអាស៊ានរងនូវវិបត្តិប្រឈមនានាក្តី អង្គការតំបន់នេះបានដោះស្រាយបញ្ហាទាំងនោះស្របតាមធម្មនុញ្ញអាស៊ាន ដែលយកការឯកភាពគ្នា ឬកុងសង់ស៊ីសជាសំខាន់។
លោកបញ្ជាក់ថា៖ «វាមានភាព-ចាំបាច់ណាស់ដែលកម្ពុជាចូលរួមក្នុងអង្គការតំបន់អាស៊ានដើម្បីធ្វើសមាហរណកម្មខ្លួនឯង ក្នុងតំបន់ និងពិភពលោក ដែលយើងមិនអាចរស់នៅតែឯងបានទេ។ វាបានផ្តល់ផលចំណេញដល់កម្ពុជាទាំងក្នុងទិដ្ឋភាពនយោបាយ និងទិដ្ឋភាពសេដ្ឋកិច្ច ទោះបីអង្គការតំបន់នេះ នៅមានបញ្ហា ប្រឈមខ្លះៗក្តី ប៉ុន្តែវាបានផ្តល់ផលប្រយោជន៍ច្រើនជាងគុណវិបត្តិ»។
បច្ចុប្បន្ននេះអាស៊ានបានគ្របដណ្តប់លើផ្ទៃដីសរុប ៤ ៤៧៩២១០,៥ គីឡូម៉ែត្រក្រឡា ដែលមានប្រជាជនប្រមាណង ៦៨០ លាននាក់ (ស្ថិតិឆ្នាំ២០២២) មានសមាជិកភាព ១០ ប្រទេសនេះ តែងផ្លាស់ប្តូរវេនគ្នាធ្វើជាប្រធានដើម្បីរៀបចំកិច្ចប្រជុំកំពូល និងកិច្ចប្រជុំពាក់ព័ន្ធវិលជុំ ក្នុងរយៈពេល ១ ឆ្នាំម្តង។ អាស៊ានបានក្លាយបន្តិចម្ដងៗទៅជាដៃគូពិភាក្សាជាប្រចាំ ជាមួយមហាអំណាចនានាលើលោក រាប់ទាំងបងធំទី ១ អាមេរិក បងធំទី២ ចិន បងទី៣ រុស្ស៊ី អឺរ៉ុប ជប៉ុន កូរ៉េ អូស្ត្រាលី និងឥណ្ឌា ជាដើម។ ទៅថ្ងៃមុខអាស៊ានក៏ទំនងជានឹងក្លាយជាទីចាប់អារម្មណ៍សម្រាប់ប្រទេសផ្សេងទៀត តួយ៉ាងដូចជាបណ្តាប្រទេសនៅតំបន់អហ្រ្វិកឬអាមេរិកឡាទីនផងក៏អាចថាបាន។ ទោះយ៉ាងណា យន្តការអាស៊ាន ជាយន្តការដែលជជែកគ្នារហូត មិនសូវជាបានផលជាផ្លែផ្កាដុំកំភួន លើដំណោះស្រាយនានាឡើយ៕
