សៀមរាប៖ នៅក្នុងការរកឃើញចុងក្រោយផ្នែកបុរាណវិទ្យាដ៏សំខាន់មួយ អណ្ដើកថ្មភក់ប្រវែង ៥៧ សង់ទីម៉ែត្រ ទទឹង ៤៣ សង់ទីម៉ែត្រ និងកម្រាស់ ២១ សង់ទីម៉ែត្រ ត្រូវបានប្រទះឃើញនៅប្រាសាទបាយ័ន ភូមិរហាល សង្កាតនគរធំ។
ការរកឃើញនេះត្រូវបានធ្វើឡើងដោយក្រុមគម្រោងរបស់អាជ្ញាធរជាតិអប្សរា នៅស្រះទឹកភាគឦសាននៃប្រាសាទក្នុងជម្រៅ ១,៥០ ម៉ែត្រ។
ប្រាសាទបាយ័ន ដែលល្បីល្បាញខាងចម្លាក់ដ៏វិសេសវិសាល និងថ្មធំៗ នៅតែបន្តបង្ហាញពីអាថ៌កំបាំងប្រវត្តិសាស្ត្រ។
លោក ឡុង កុសល អ្នកនាំពាក្យអាជ្ញាធរជាតិអប្សរា បានឱ្យដឹងថា អ្វីដែលជាចំណុចសំខាន់នៃការរកឃើញអណ្ដើកនេះ គឺជាការលើកតម្លៃជាប្រវត្ដិសាស្ដ្រឡើងវិញនៃប៉ែកខាងជើងស្រះទឹកខាងកើតប្រាសាទបាយ័ន (ស្រះទឹកខាងកើតមានចំនួនពីរ ខាងជើង និងខាងត្បូង)។
លោកបានរំឭកថា ការកសាងប្រាសាទបាយ័ននេះមានស្រះទឹកចំនួនពីរ ហើយភាគច្រើនមហាជនគិតថា វាបានបាត់បង់ និងមិនដឹងជាស្រះទឹកទាំងនោះនៅទីណាផងដែរ។
លោកបានប្រាប់ភ្នំពេញប៉ុស្ដិ៍ថា៖ «តាមរយៈការស្រាវជ្រាវផ្នែកបុរាណវិទ្យាដោយបានសិក្សាទៅលើរចនាសម្ព័ន្ធរបស់ប្រាសាទ យើងមើលឃើញថា ប្រាសាទបាយ័ននេះមានស្រះទឹកផ្នែកខាងកើតមានរហូតដល់ទៅពីរ។ ដូច្នេះ អាជ្ញាធរជាតិអប្សរា មានផែនការរៀបចំលើកតម្លៃជាប្រវត្ដិនៃរមណីយដ្ឋាននេះឡើងវិញ»។
លោក កុសល បានបន្ដថា៖ «វាបានន័យថា អ្វីដែលត្រូវបានកសាងក្នុងសតវត្សរ៍ទី ១២ ក្រោមព្រះហត្ថ និងព្រះរាជកិច្ចដឹកនាំដ៏ឧត្ដុងឧត្ដមរបស់ព្រះបាទជ័យវរ័ន្មទី ៧ នាពេលនោះ នឹងត្រូវបានយកមកបង្ហាញជាថ្មីក្នុងសតវត្សរ៍ទី ២១។ នេះហើយជាគុណតម្លៃដ៏សំខាន់ ជាជាងការរកឃើញចម្លាក់អណ្ដើក»។
លោកបានបញ្ជាក់ថា អ្វីៗនៅក្រោមដី ដែលប្រជាជនគិតថា វាបានបាត់បង់ តែជាក់ស្ដែងវាមិនបានបាត់បង់ទៅណានោះទេ ដោយទាមទារពេលវេលាសិក្សាស្រាវជ្រាវអំពីស្នាដៃបុព្វបុរសខ្មែរ។
ទាំងនេះ ជាមូលហេតុដែលអាជ្ញាធរជាតិអប្សរាទទួលភារកិច្ចអភិរក្សទីទួលបុរាណដ្ឋាន ដើម្បីជាប្រយោជន៍ក្នុងការសិក្សាស្រាវជ្រាវទៅថ្ងៃអនាគត។
លោក កុសល បានបន្ដថា អ្វីដែលត្រូវបានគិតថា វាបាត់បង់ទៅហើយ តែត្រូវបានរកឃើញមកវិញ នោះគឺជាគ្រឹះប្រាសាទបុរាណនៅជាប់ប្រាសាទលលៃ ជាអតីតវត្ដលលៃដែលត្រូវបានកសាងនៅលើទីទួលបុរាណ។
លោកបានលើកឡើងថា៖ «ការកសាងវត្ដអារាមទាំងនោះអាចមានសម្ពាធទៅដល់គ្រឹះប្រាសាទលលៃ។ ដូច្នេះ ដោយកិច្ចសហការពីព្រះសង្ឃ ប្រជាពលរដ្ឋ និងសមត្ថកិច្ចបានឯកភាពផ្លាស់ប្ដូរកុដមួយចំនួនពីលើទីទួលចុះមកក្រោមវិញ»។
ក្រុមការងារបានធ្វើកំណាយលើទីទួលនោះ ដែលមិនជ្រៅប៉ុន្មាន ក៏បានឃើញមានរចនាសម្ព័ន្ធគ្រឹះប្រាសាទបុរាណជាច្រើន៕