ផែនទីភូមិសាស្ត្របង្ហាញសមុទ្ររវាងបណ្ដាប្រទេសក្នុងតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍ និងប្រទេស។ រូបថត The Star/ANN
ភ្នំពេញ៖ ម៉ាឡេស៊ី ដែលជាប្រធានសមាគមប្រជាជាតិអាស៊ីអាគ្នេយ៍ ឬអាស៊ាន ប្ដូរវេនឆ្នាំ២០២៥ និងជាប្រទេសមួយស្ថិតក្នុងជម្លោះដែនសមុទ្រជាមួយប្រទេសចិន នឹងព្យាយាមពន្លឿនសេចក្ដីសម្រេចបង្កើតក្រមប្រតិបត្ដិ (COC) លើបញ្ហាសមុទ្រអន្ដរជាតិឱ្យចប់នៅឆ្នាំ២០២៦។
លោក កៅ គឹមហួន អគ្គលេខាធិការអាស៊ាន បានថ្លែងថា៖ «ពីឆ្នាំ២០២៤ ជាពិសេសឆ្នាំនេះ ម៉ាឡេស៊ីកំពុងតែជំរុញធ្វើយ៉ាងណាឱ្យការចរចាលើក្រមសីលធម៌នេះនឹងត្រូវបញ្ចប់នៅឆ្នាំ២០២៦។ ប៉ុន្ដែវានៅមានចំណុចជាច្រើនដែលត្រូវដោះស្រាយ»។
លោក គឹមហួន បានថ្លែងនៅក្នុងវេទិកាទស្សនៈទានអគ្គលេខាធិការអាស៊ានឆ្នាំ២០២៥ ដែលរៀបចំដោយក្លិបអ្នកកាសែត នៅសណ្ឋាគារសាន់វ៉េ ភ្នំពេញ រសៀលថ្ងៃទី៧ ខែមីនា ឆ្នាំ២០២៥ថា៖ «ខ្ញុំក៏សង្ឃឹមដែរថា ក្នុងនាមខ្ញុំជាអគ្គលេខាធិការអាស៊ាន ចង់ឃើញការងារនេះបានចប់ផងដែរ។
លោកបានបញ្ជាក់ថា ទាក់ទងកិច្ចព្រមព្រៀងក្រមប្រតិបត្ដិ (COC) នេះ វាមិនសំដៅលើការចរចាទាមទារអធិបតេយ្យភាពទៅលើតំបន់ណាមួយទេ។ វាជាការចរចារវាងអាស៊ាន និងចិនគ្រប់គ្រង ដោះស្រាយ ហានិភ័យ និងការប្រឈមស្ថានភាពតឹងតែងនេះ។
អគ្គលេខាធិការអាស៊ាន បានបន្ដថា ការគ្រប់គ្រងទឹកដីជាក់ស្ដែង ភាគីពាក់ព័ន្ធបន្ដចរចាតាមច្បាប់អន្ដរជាតិ ជាពិសេស គឺអនុលោមតាមគោលការណ៍ទទួលស្គាល់ជាសកលនៃច្បាប់អន្តរជាតិ រួមទាំងឯកសារដែលមានចែងក្នុងធម្មនុញ្ញអង្គការសហប្រជាជាតិ អនុសញ្ញាអង្គការសហប្រជាជាតិស្តីពីច្បាប់សមុទ្រឆ្នាំ ១៩៨២ និងសន្ធិសញ្ញាមិត្តភាព និងកិច្ចសហប្រតិបត្តិការនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍ (TAC)។
យោងតាមរបាយការណ៍របស់សេវាស្រាវជ្រាវសភាស្តីពីការប្រកួតប្រជែងជាយុទ្ធសាស្ត្ររវាងសហរដ្ឋអាមេរិក និងចិននៅសមុទ្រចិនខាងត្បូង និងខាងកើត ដែលចេញផ្សាយនៅថ្ងៃទី ៥ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ ២០២៤ បានឱ្យដឹងថា ប្រទេសចិនបង្ហាញពីការទាមទារសមុទ្រចិនខាងត្បូង (SCS) ដោយប្រើអ្វីដែលគេហៅថា ខ្សែបន្ទាត់ប្រាំបួន ជាផែនទីដែលបានប្រើប្រាស់ជាលើកដំបូងក្នុងឆ្នាំ ១៩៤៧។
ផែនទីនេះមានបន្ទាត់បែងចែកចំនួនប្រាំបួន ដែលនៅពេលបានតភ្ជាប់ វាបានគ្របបណ្ដប់តំបន់ដែលត្រូវបានអះអាងថា ជាទឹកដីយ៉ាងហោចណាស់ ៨០ភាគរយ នៃទីតាំងនៅចន្លោះប្រទេសចិន តៃវ៉ាន់ ហ្វីលីពីន ប្រ៊ុយណេ តំបន់ Borneo របស់ម៉ាឡេស៊ី និងប្រទេសវៀតណាម។
លោក គឹមហួន បានឱ្យដឹងថា ពាក់ព័ន្ធបញ្ហាសមុទ្រចិនខាងត្បូង ក្រោមការចរចាប៉ុន្មានឆ្នាំមកនេះ រដ្ឋមន្ដ្រីការពារជាតិអាស៊ាន ១០ បានចុះហត្ថលេខាលើសេចក្តីថ្លែងការណ៍ប្រតិបត្តិរបស់បណ្តាភាគីនៃជម្លោះ នៅសមុទ្រចិនខាងត្បូង (DOC) DOC ប្រទេសកម្ពុជា នៅឆ្នាំ២០០២ នៅឆ្នាំ២០០៦ យើងបានចេញជាគោលការណ៍ណែនាំ និងចាប់ផ្ដើមចរចា COC នៅឆ្នាំ២០០៧។
សេចក្តីថ្លែងការណ៍ប្រតិបត្តិ (DOC) និងក្រមប្រតិបត្តិ (COC) គឺជាកិច្ចព្រមព្រៀងរវាងចិន និងអាស៊ាន ដើម្បីរក្សាសន្តិភាព និងស្ថិរភាពនៅសមុទ្រចិនខាងត្បូង។
វាជាយន្ដការនៃការគ្រប់គ្រងភាពតានតឹងក្នុងចំណោមរដ្ឋទាមទារ ជាពិសេសប្រទេសចិន និងប្រទេសអាស៊ីអាគ្នេយ៍មួយចំនួន (ប្រ៊ុយណេ ម៉ាឡេស៊ី ហ្វីលីពីន និងវៀតណាម) ខណៈពេលដែលធានានូវសេរីភាពនៃការធ្វើនាវាចរណ៍ និងជើងហោះហើរលើដែនសមុទ្រដ៏មមាញឹកបំផុតមួយរបស់ពិភពលោក។
ពីសេចក្តីថ្លែងការណ៍ប្រតិបត្តិនៅកម្ពុជាឆ្នាំ២០០២ ម៉ាឡេស៊ីពន្លឿនបញ្ចប់ក្រមប្រតិបត្តិសមុទ្រចិនខាងត្បូងត្រឹមឆ្នាំ២០២៦
ប្រទេសចិន និងអាស៊ានបានចុះហត្ថលេខាលើសេចក្តីថ្លែងការណ៍ប្រតិបត្តិ (DOC) នៅថ្ងៃទី ៤ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ ២០០២ ក្នុងអំឡុងកិច្ចប្រជុំកំពូលអាស៊ានលើកទី ៨ នៅរាជធានីភ្នំពេញ ប្រទេសកម្ពុជា។
បន្ទាប់ពី DOC អាស៊ាន និងចិនបានចាប់ផ្តើមធ្វើការលើក្រមប្រតិបត្ដិ (COC) ដើម្បីបង្កើតក្របខណ្ឌដែលចងភ្ជាប់បន្ថែមទៀត។ ទោះជាយ៉ាងណា ការចរចាមានភាពយឺតយ៉ាវ។ ការពិភាក្សាសម្រាប់ (COC) បានចាប់ផ្តើមជាផ្លូវការនៅក្នុងឆ្នាំ ២០១៣។
នៅឆ្នាំ ២០១៧ អាស៊ាន និងចិនបានអនុម័តក្របខ័ណ្ឌសម្រាប់ក្រមប្រតិបត្តិ (COC) ដោយបង្កើតគោលការណ៍ណែនាំជាមូលដ្ឋានសម្រាប់ការចរចានាពេលអនាគត។ នៅឆ្នាំបន្ទាប់ ភាគីទាំងពីរបានឯកភាពលើសេចក្តីព្រាងច្បាប់តែមួយ ដើម្បីជាមូលដ្ឋានគ្រឹះសម្រាប់ការពិភាក្សា។
នៅឆ្នាំ ២០១៩ ពួកគេមានគោលបំណងបញ្ចប់ (COC) នៅឆ្នាំ ២០២១ ប៉ុន្តែវឌ្ឍនភាពត្រូវបានពន្យារពេលដោយសារជំងឺរាតត្បាតកូវីដ-១៩ និងការកើនឡើងភាពតានតឹងភូមិសាស្ត្រនយោបាយ។
បន្ទាប់ពីរយៈពេលជិត ២០ ឆ្នាំ ពេលវេលាហាក់នៅឆ្ងាយសម្រាប់សមាគមប្រជាជាតិអាស៊ីអាគ្នេយ៍ (អាស៊ាន) ដើម្បីចូលទៅក្នុងកិច្ចព្រមព្រៀងក្រមប្រតិបត្ដិណាមួយ ដើម្បីគ្រប់គ្រងភាពតានតឹងនៅក្នុងសមុទ្រចិនខាងត្បូងដែលមានជម្លោះ។
ក្នុងខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ ២០២៣ ហ្វីលីពីន បានជជែកជាមួយប្រទេសពាក់ព័ន្ធ ដូចជា ម៉ាឡេស៊ី និងវៀតណាម ដើម្បីពិភាក្សាអំពីក្រមប្រតិបត្ដិដាច់ដោយឡែកមួយទាក់ទងនឹងសមុទ្រចិនខាងត្បូង ដោយលើកឡើងពីវឌ្ឍនភាពនៅវែងឆ្ងាយក្នុងការឆ្ពោះទៅរកកិច្ចព្រមព្រៀងតំបន់ជាមួយចិន។
យោងតាមសារព័ត៌មាន BBC កាលពីថ្ងៃទី ៧ ខែកក្កដា ឆ្នាំ ២០២៣ បានឱ្យដឹងថា សមុទ្រចិនខាងត្បូងគឺជាផ្លូវដឹកជញ្ជូនដ៏សំខាន់ ដោយមានជាង ២១ភាគរយ នៃពាណិជ្ជកម្មសកល ឬទឹកប្រាក់ ៣,៣៧ ពាន់ពាន់លានដុល្លារក្នុងឆ្នាំ ២០១៦។
តំបន់សមុទ្រនេះក៏បានផ្ដល់ជាធនធានជលផលសម្បូរបែប ដែលបានចិញ្ចឹមជីវិតមនុស្សរាប់លាននាក់។ ទោះបីជាភាគច្រើនគ្មានមនុស្សរស់នៅក៏ដោយ ក៏តំបន់ជម្លោះ Paracels និង Spratlys នៅមានធនធានធម្មជាតិដែលមិនទាន់បានប្រើប្រាស់ ច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់ទៀត។
ចិនប្តេជ្ញាពង្រឹងកិច្ចសហប្រតិបត្តិការជាមួយបណ្តាប្រទេសអាស៊ាន ដើម្បីបញ្ចប់ក្រមប្រតិបត្តិ (COC) នៅសមុទ្រចិនខាងត្បូង នេះបើយោងតាម ស៊ីនហួរ ចុះផ្សាយនៅថ្ងៃទី ៧ ខែមីនា ឆ្នាំ ២០២៥ ដោយដកស្រង់សម្តីរដ្ឋមន្ត្រីការបរទេស វ៉ាង យី បាននិយាយកាលពីថ្ងៃសុក្រ។
លោក វ៉ាង យី បានកត់សម្គាល់ថា តាមរយៈកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងរួមគ្នា សន្តិភាព និងស្ថិរភាពត្រូវបានរក្សានៅសមុទ្រចិនខាងត្បូង ដែលធ្វើឱ្យវាជា «ផ្លូវដែលមានសុវត្ថិភាព និងមមាញឹកបំផុតសម្រាប់ការធ្វើនាវាចរណ៍ និងជើងហោះហើរអន្តរជាតិ»។
លោកក៏បានសង្កត់ធ្ងន់ថា គំនិតផ្តួចផ្តើមកិច្ចសហប្រតិបត្តិការដែនសមុទ្រ រួមទាំងកិច្ចព្រមព្រៀងជាមួយឥណ្ឌូនេស៊ី និងម៉ាឡេស៊ី បង្ហាញពីអំណាចនៃការសន្ទនា និងកិច្ចសហប្រតិបត្តិការ។
លោកបានថ្លែងថា៖ «ទាំងនេះគឺជាភ័័ស្តុតាងដែលថាគ្មានបញ្ហាដែលមិនអាចដោះស្រាយបានតាមរយៈការសន្ទនា និងគ្មានគោលដៅដែលមិនអាចទៅដល់ដោយកិច្ចសហប្រតិបត្តិការនោះទេ»៕
